
5 Şubat Pazar gecesini pazartesine bağlayan sabah 04.17’de Türkiye’nin 10 ilini kapsayan büyük bir coğrafyada yaşam akışı çok büyük bir kırılma ve yıkım yaşamıştır. Maalesef ki yaşanan gerçeği değiştirmek için elimizden bir şey gelmese de afet bölgesinde süreçten etkilenmiş tüm insanlar için psikolojik ilk yardım hakkında fikir sahibi olmanın ve doğru müdahalede bulunmanın önemi yadsınamaz.
Psikolojik ilk yardım afet, kaza, terör saldırısı gibi olumsuz etkilere ve travmaya neden olan olaylar sırasında ya da sonrasında gerçekleştirilen erken dönem psikososyal müdahalelerdir.
Afet sırasında öncelik terapi hizmeti değil destekleyici müdahaledir. Psikolojik ilk yardım insanlara pratik destek sunmaktır. Pratik olarak onların yanında olmak onların bir süre sonra kendi kendine yardım edebilme becerilerini tekrar aktive olmasını sağlayacaktır. Psikolojik ilk yardım hayatlarının kontrolünü tekrar ellerine alabilmek ve yaşama tekrar tutunmalarını sağlamak için onlara alan açmaktır. Psikolojik ilk yardımda temas kurulurken büyük bir hassasiyet gösterilmeli, beklenmedik ani tepkilere saygı duyulmalı ve ön yargılardan uzak durulmalıdır. Yalnızca göçük altındaki ya da göçükten çıkan insanların değil bölgedeki herkesin afetten farklı şekilde etkilendiğini unutmamak önemlidir. Alandaki herkesin psikolojik ilk yardıma ihtiyacı vardır. Afeti birinci derece yaşayanlar ve yakınları başta olmak üzere yardım için gelen kurtarama ekipleri, sağlıkçılar da bu sürece dahildir. Afet bölgesinde en önemli 3 adım: İzleme, Dinleme ve Bağ Kurmadır. Öncelikle afetzedelere fiziksel ve duygusal olarak güvenli bir alan oluşturmak ile başlanmalıdır. İhtiyaç analizini iyi yapmak doğru destekleme süreci için gereklidir. Yaşanan ciddi stres ve kaygıyı dinlemek, sakinleştirmek ve kişiyi rahatlamak diğer önemli adımlardır. Güvenli bir ses tonu ile güvenli bir bağ kurmadan müdahalede bulunmak neredeyse imkânsızdır. Afetzedelerin fiziksel ihtiyaçları sonrası en önemli ihtiyaçları güvende hissetmek ve başkaları ile bağ kurmaktır. Anormal bir durum karşısında verilen anormal tepkilerin ve yaşanan tüm olumsuz duyguların normal olduğunu anlatmak kişinin kendi ile algısını olumlu etkileyecektir. Çok büyük bir acı ve yıkım içindedirler onlar gibi hissetmek mümkün olmasa da üzüntüye alan açmak ve üzüntüyü yaşarken bazen sadece gönüllü eşlikçi olmak en iyi müdahaledir.
Destekleyiciyi müdahale için önemli hatırlamalar aşağıdaki sıralanmıştır. Aşağıdaki adımları kullanmak için meslek profesyoneli olmak değil gönüllü olmak önceliklidir. Bu konuda farkındalığı ve bilgisi olan herkes destekleyici müdahaleye katkı sağlayabilir. Unutmayın yapılan terapi değil destekleyici müdahaledir.
Psikolojik İlk Yardımda Yapılması Gerekenler:
Kişiyi güvenli noktaya çekmek, güvenli alanı tekrar sağlamak.
Yoğun kaygıya kulak vermek.
İhtiyacı anlamak, ihtiyaç analizi yapmak (neye ihtiyacın var? Sana nasıl yardımcı olabilirim? Vb.)
İnsani ihtiyaçlara (yemek, su, barınma vb.) ulaşılmasını sağlamak
Rahatlayıp sakinleşmelerine yardımcı olmak ki bazen sadece sessizce yanlarında olmak
Afet sonrası kişiler kendine ve çevreye yabancılaşabilir. Duygusal farkındalık kullanarak şimdi ve buradaya şu ana odaklanmalarını sağlamak (yere basmak, nefesini fark etmek, ortamdaki eşyaları saymak, kıyafetini söyletmek vb.)
Sosyal destek almalarına yardım etmek
Bilgiye erişim için destek sağlamak (anlaşılır ve net şekilde) , akrabaları ve yakınları ile bağlantı kurmalarını sağlamaya çalışmak
Gelecekte olabilecek zararlardan korumak (hasarlı binalara girmelerini önlemek, riskli görülen eylemlerini kontrol etmek, vb.)
Mümkünse stabilize olmalarını sağlamak
Kişinin güçlü yönlerini hatırlamasına yardımcı olmak
Onlar için orada ve onların yanında olduğunuzu hissettirmek
Toparlanma ve baş etme stratejileri için temel oluşturmak.
Biz dilini kullanmak, kalacağınız süreyi bildirmek ve kendinizi doğru tanıtmak.
Tekrar yaşamla bağ kurmaları için onları desteklemek
Çocuklar, engelliler ve yaşlıların kriz durumlarında daha özel ilgiye ihtiyaçları vardır. İstismarlardan korunmalarını sağlamak en öncelikli müdahaledir. Ek olarak özellikle çocuklar ve ergenler için krize rağmen kurulacak rutinler oluşturmak. (ödev- resim yaptırmak, uyku yemek düzeni vb.)
Uzmanlık gerektiren durumlarda yönlendirme yapmak.
Afet bölgesine en sade kıyafetlerle, takısız, makyajsız orada olmak sadece onlar için bulunduğunuzu hissettir ve bu psikolojik ilk yardımın en önemli vurgusudur.
Onların kültürlerine yaşamlarına uygun davranmak, ayrım yapmadan her insanın adil bir biçimde yardım almasını sağlamak
Dürüst ve güvenilir olmak, ön yargısız hareket etmek.
O an istememelerde daha sonra destek alabilecekleri konusunda onları bilgilendirmek
Depremin oluşumu ve deprem gerçeği ile bilgi sahibi olmak. Gerektiğinde bu bilgileri destek verdiğiniz kişiyle paylaşmak.
Alanda çok uzun süre kalmamak, acı ve belirsizlik kapasitemizi dikkate alarak başka gönüllülere devretmek. Ya da dönüşümlü çalışmak.
Bölgede grup ya da ikili çalışmak çalışmanın verimini arttıracaktır ve alanda sizin yalnız hissetmemenizi güvende olmanızı sağlayacaktır.
Psikolojik İlk Yardımda Yapılmaması Gerekenler:
Nasihat vermemek
Teknik jargonlar anlaşılmayan açıklamalar yapmamak
Yardım almak için zorlamamak ve ısrarcı olmamak.
Kişilerin hikâyelerini başkaları ile paylaşmamak.
Yerine getiremeyeceğimiz sözler vermemek.
Ön yargılı eleştirel olmamak
Psikolojik sağlamlığınız iyi değil , travma geçmişiniz var ve tetikleniyorsanız ise alanda çalışmamak.
Tartışmaya girmemek
Daha kötü durumda olan kişileri işaret ederek iyi hissettirmeye çalışmak
Son söz… “Maskeyi önce kendinize takmayı unutmamak ve yardım vermek için önce kendi iyi oluş halimizi önemsemek bir lüks değil gerekliliktir.
Çift ve Aile Terapisti Yeşim Kılıçaslan,PhD